بررسی تاثیر گلایسین بتائین و هیومی فورته بر ویژگی‌های مورفوفیزیولوژیکی و بیوشیمیایی شمعدانی عطری (Pelargonium graveolens L) تحت تنش رطوبتی

سابقه و هدف: شمعدانی عطری گیاهی دارویی با کاربرد در صنایع پزشکی، آرایشی بهداشتی و غذایی است. مسئله کمبود آب در کشور و اثرات آن بر گیاهان از فاکتورهای مهم زیست محیطی است که می‌توان آثار سو آن را تا حدودی با محرک‌های رشد و تعدیل کننده‌های تنش کاهش داد. بدین منظور، تحقیق حاضر به بررسی اثر هیومی فورته و گلایسین بتائین بر ویژگی‌های موفولوژیکی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیای گیاه دارویی شمعدانی عطری می‌پردازد. مواد و روش‌ها: این آزمایش به‌صورت گلدانی در قالب طرح فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی در 3 تکرار انجام شد. فاکتور تنش رطوبتی با 3 سطح (100 درصد ظرفیت زراعی یا شاهد، 70 درصد ظرفیت زراعی و 40 درصد ظرفیت زراعی) و فاکتور کوددهی شامل محلول‌پاشی در 5 سطح (شاهد، 5/2 میلی‌گرم در لیتر هیومی فورته، 5 میلی‌گرم در لیتر هیومی فورته، گلایسین بتائین 50 میلی‌مولار، گلایسین بتائین 100 میلی‌مولار) بود. ویژگی‌های ارتفاع گیاه، نسبت وزن ریشه به اندام هوایی، دمای کنوپی، پرولین، محتوای کلروفیل، فعالیت آنزیم‌های کاتالاز و سوپراکسید دیسموتاز و درصد، عملکرد و اجزای اسانس اندازه‌گیری شد. یافته‌ها: تجزیه واریانس نشان داد که اثر اصلی تنش رطوبتی و محرک‌های زیستی بر همه صفات معنی‌دار بود (P≤0.05)، اما اثر تنش متقابل فقط بر نسبت وزن ریشه به اندام هوایی، دمای تاج، فعالیت آنزیم SOD و عملکرد اسانس معنی‌دار شد (P≤0.05). خشکی 40 درصد ظرفیت زراعی سبب کاهش ارتفاع گیاه، کلروفیل، درصد و عملکرد اسانس و افزایش دمای تاج، فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز و تجمع پرولین شد. در اکثر صفات مورد بررسی تفاوت معنی‌داری بین تیمارهای 70 درصد ظرفیت زراعی و 100 درصد ظرفیت زراعی وجود نداشت. تیمار محلول‌پاشی 100 میلی‌مولار گلایسین بتائین سبب افزایش ارتفاع گیاه، کلروفیل، درصد و عملکرد اسانس و کاهش پرولین شد. ترکیبات اصلی اسانس به‌ترتیب بتا سیترونلول، سیترونلیل فرمات و ژرانیول در برهمکنش تیمار 100 درصد ظرفیت زراعی و گلایسین بتائین 100 میلی‌مولار و سیترونلول، ژرانیول و سیترونلیل فرمات در برهمکنش تیمار 40 درصد ظرفیت زراعی و شاهد محلول-پاشی بود. نتیجه‌گیری: برهمکنش تیمار 100 درصد ظرفیت زراعی و گلایسین بتائین 100 میلی‌مولار مؤثرترین تیمار برای تقویت صفات مورفو-فیزیولوژیک شمعدانی عطری بود. درصد و عملکرد اسانس این گیاه دارویی تحت تاثیر تنش رطوبتی شدید (40 درصد ظرفیت زراعی) کاهش یافت و می‌توان تا حدی این کاهش را با تیمار گلایسین بتائین 100 میلی‌مولار جبران کرد. هر چند هیومی فورته ترکیبی از چندین اسید آمینه‌ آزاد است ولی در این پژوهش نتوانست اثر بخشی مناسبی به اندازه گلایسین بتائین داشته باشد. در نهایت می‌توان بیان کرد که جهت مدیریت منابع آبی، مقدار آب را می‌توان تا 70 درصد ظرفیت زراعی بدون تغییرات معنی‌دار در خصوصیات کمی و کیفی گیاه کاهش داد. همچنین می‌توان از گلایسین بتائین 100 میلی‌مولار در شرایط تنش شدید جهت تعدیل آثار نامطلوب تنش بهره برد.